Elke vier minuten belandt een 65-plusser op de Spoedeisende Hulp na een valongeval. Zo’n val kan grote gevolgen hebben, voor ouderen is vallen zelfs levensbedreigend. Hoe kunnen we voorkomen dat we vallen? Of dat we niks breken als we vallen? Je leefstijl aanpassen, is het antwoord van klinisch geriater Hugo Wijnen en osteoporoseconsulente Marielle Van Echtelt. Met kleine aanpassingen houden we onze botten in goede conditie en kunnen we het risico op vallen en botbreuken verkleinen.
‘Opnieuw meer mensen overleden na een val’, kopte het CBS oktober vorig jaar. In het artikel was te lezen dat in 2022 zo’n 6.200 inwoners van Nederland overleden door een accidentele val. Dat was 15 procent meer dan in 2021 en ruim twee keer zoveel als tien jaar eerder. Het aantal mensen dat overlijdt ten gevolge van een val nam vooral toe onder 90-plussers en mensen die vanwege een psychogeriatrische aandoening (zoals dementie) toegang hebben tot zorg vanuit de Wet langdurige zorg (Wlz). In 2022 was vallen de meest voorkomende niet-natuurlijke doodsoorzaak.
Gezondheidsprobleem
Klinisch geriater Hugo Wijnen verklaart dat het groeiende aantal valpartijen vooral komt door vergrijzing: “Als je 65 jaar bent heb je jaarlijks 33 procent kans om te vallen, als je 75 jaar bent is dat 50 procent en als je 85 jaar bent is het 60 procent. Van de mensen die vallen, overlijdt vijf procent, meestal is dat door een gebroken heup of een ernstig herseninfarct. Ook als je niet overlijdt kunnen de gevolgen van vallen enorme impact hebben op je kwaliteit van leven. Vallen wordt best wel onderschat, maar is een serieus gezondheidsprobleem. Het is belangrijk dat mensen zich de ernst van een val realiseren en op tijd stappen ondernemen om vallen te voorkomen.” Wijnen zette in 2010 in het Rijnstate in Arnhem de geriatrische traumatologie-unit op, een ziekenhuisafdeling speciaal voor kwetsbare ouderen met een gebroken heup. Ook doet hij wetenschappelijk onderzoek bij deze doelgroep.
Valrisico’s
Naarmate we ouder worden neemt het risico om te vallen dus toe. Bepaalde factoren vergroten dat risico. De grootste valrisico’s zijn valgeschiedenis (als je een keer bent gevallen, heb je een grotere kans om nog eens te vallen), mobiliteitsproblemen en het gebruik van meer dan vijf medicijnen. Daarnaast spelen ook geheugenproblemen, angst om te vallen, depressie, slechter zien en duizeligheid een belangrijke rol bij het vallen van kwetsbare ouderen. “Er zijn zoveel verschillende valrisico’s dat je valpreventie multifactorieel moet aanpakken”, legt Wijnen uit. “Je kijkt dan naar verschillende factoren en pakt deze tegelijkertijd aan. Jongere en vitale mensen vallen vaak door extrinsieke factoren (factoren buiten de patiënt om, zoals struikelen over oneffen tegels, uitglijden op een natte en gladde badkamervloer), oudere mensen vallen vaak door intrinsieke risicofactoren (dan zijn er lichamelijke beperkingen zoals niet goed kunnen zien, slecht lopen of duizeligheid).”
Botkwaliteit
Omdat valgeschiedenis een grote risicofactor is, is landelijk afgesproken dat vijftigplussers die iets breken gescreend worden op hun botkwaliteit. Marielle Van Echtelt is osteoporoseconsulente op de fractuur- en osteoporosepoli in het St. Antonius Ziekenhuis waar zulke onderzoeken worden gedaan. “Na je 45e verandert de botaanmaak. Voor die tijd is de aanmaak in balans met de afbraak, daarna wordt er meer bot afgebroken dan aangemaakt. Dat is een normaal proces dat ervoor zorgt dat de kwaliteit van je botten achteruitgaat. Als je osteoporose (botontkalking) hebt, is de kans dat je iets breekt als je valt veel groter. Het verraderlijke is, dat je zelf niets merkt van dit proces. Het is daarom heel belangrijk om te onderzoeken hoe het gesteld is met je botkwaliteit, om te voorkomen dat je weer iets breekt. Dat onderzoek wordt gedaan door middel van een meting, waarbij een radioloog beelden van het heupgewricht en de ruggenwervels maakt en zo de botdichtheid meet.”
Zorg voor uw botten
Hoewel botontkalking een natuurlijk proces is, kunt u er wel degelijk invloed op uitoefenen. Blijf actief om uw botten te stimuleren, vooral wandelen is goed, ga in de zomer veel naar buiten. Drink niet teveel alcohol en let op uw voeding. Vitamine D3 en calcium zijn de bouwsteentjes van uw botten, dus gebruik vitamine D3 als supplement en vier tot vijf eenheden zuivel per dag, of voeg calcium via voedingssupplementen toe. Zorg er ook voor dat u niet teveel afvalt en blijf voldoende eiwitten eten om uw spieren sterk te houden, is het advies.
Veranderende omstandigheden
Terwijl Echtelt zich voornamelijk focust op de kwaliteit van de botten, houdt Wijnen zich naast verbetering van botkwaliteit ook bezig met valpreventie. “Valpreventie begint met gezond ouder worden. Naast aandacht voor goede voeding is actief blijven en behoud van mobiliteit door een dagelijkse wandeling of seniorenfitness van groot belang. Ook wandelgroepen en valpreventieprogramma’s zoals Otago, Vallen Verleden Tijd en In Balans kunnen hier een bijdrage aan leveren. Zie bijvoorbeeld ook www.veiligheid.nl. Daarnaast vinden mensen het vaak lastig om zich aan te passen aan de veranderende omstandigheden van het ouder worden. Ze willen hun autonomie en hun oude niveau van functioneren behouden. Maar we worden nu eenmaal ouder en dan wordt onze balans minder. En daar gaat het heel vaak mis. Ik vind het daarom belangrijk om mensen te motiveren om hun leefstijl aan te passen.”
Tandemstandtest
Valpreventie is volgens Wijnen niet zo ingewikkeld. “Het gaat vooral hierom: blijf in beweging, doe alles wat minder snel, vermijd dubbele taken en valgevaarlijke situaties en maak gebruik van een loophulpmiddel als je balansproblemen hebt. Je kunt dat testen met de ‘tandemstandtest’: plaats je voeten voor elkaar, alsof je op een touw staat, en blijf zo vijftien seconden staan. Als dat goed gaat, heb je geen duidelijk balansprobleem. Lukt dat niet, dan is het verstandig om een loophulpmiddel te gebruiken. De meeste mensen willen hun functionele achteruitgang bij veroudering niet erkennen en staan niet te springen om een loophulpmiddel te gebruiken. Het is belangrijk dat we met z’n allen gaan beseffen dat als je ouder wordt, er op een gegeven moment gewoon problemen met je balans ontstaan. Dan heb je dus bijvoorbeeld een rollator nodig. Net zoals het dragen van een bril of een gehoorapparaat bij slechter zien of slecht horen. Als iedereen zijn leefstijl een klein beetje aanpast bij het ouder worden, dan zijn er veel valpartijen te voorkomen. En dan hebben meer mensen uiteindelijk een veel leuker leven.”
Voorkom vallen
Ook volgens ouderenorganisatie ANBO-PCOB is er op het gebied van valpreventie nog een wereld te winnen. “Het is iets waar wij als ouderenbond al jaren op hameren: voorkom dat je valt”, meldt directeur-bestuurder Anneke Sipkens. “Voorkomen dat je valt klinkt simpel en dat is het soms ook. Zorg dat je blijft bewegen. Vallen komt vaker voor bij mensen die minder fit zijn. Blijf je spieren dus trainen, dan val je minder snel én heb je een betere conditie om terug te komen als je toch valt.”
